'Wij vluchtelingen'
In het boek Joodse essays is een groot aantal artikelen van Hannah Arendt gebundeld die (een aspect van) het Joodse leven als onderwerp hebben. Eén daarvan heb ik uitgekozen voor hoofdstuk 4: het indringende 'Wij vluchtelingen' uit 1943. Hanke Drop als co-auteur en ik bespreken dit essay, een van de eerste van Arendt in het Engels. Zij brengt daarin de deplorabele situatie waarin de (Joodse) vluchtelingen in de VS terecht zijn gekomen naar voren: beroofd van huis en haard, van werk en van hun wortels in de gemeenschap. Ze maken er maar het beste van, maar velen zijn wanhopig. Waar hoor je (nog) bij, als vluchteling? Arendt pakt het dilemma van Rahel Varnhagen hier weer op: ben je paria of parvenu? is het eruit liggen of erbij horen en ten koste waarvan?
Dit essay loopt deels vooruit op Arendts grote werk uit 1951, The Origins of Totalitarianism, waarin vluchtelingschap, antisemitisme, imperialisme en het verdwijnen van de natiestaat én het opkomen van totalitaire bewegingen in één analyse met elkaar worden verbonden.
'Wij vluchtelingen' is een van de meest persoonlijke en direct de lezer aansprekende stukken van Arendt. Het thema, het lot van vluchtelingen en asielzoekers, heeft vandaag de dag niets van zijn scherpte verloren. Zolang er niet een erkend en gegarandeerd 'recht om rechten te hebben' bestaat, los en onafhankelijk van het bezit van een nationaliteit, zal dit probleem niet echt kunnen worden opgelost. Dat was in Arendts tijd al zo en is nog steeds het geval.
